33 ~ Bιττόριο Σερένι: "Ιταλός στην Ελλάδα"

Vittorio Sereni (1913 - 1983)
στην αιχμαλωσία με την παραμυθία της ποίησης


Ιταλός στην Ελλάδα

Απόβραδο της Αθήνας, αντίο παρατεταμένο
των φαλαγγών που αργοκυλούν στα κράσπεδά σου
που ξεχειλίζουν πόνο μέσα στο διαρκές ημίφως.
Όπως μια θλίψη
άφησα το καλοκαίρι στις στροφές
και θάλασσα και έρημος είναι το αύριο
χωρίς πια εποχές.
Ευρώπη, Ευρώπη που με βλέπεις
να βυθίζομαι ανυπεράσπιστος και σκεφτικός
σ' ένα καχεχτικό μου μύθο ανάμεσα στις παρατάξεις των κτηνών,
είμαι 'νας γιος σου σε φυγή που δεν γνωρίζει
άλλον εχθρό από την ίδια του τη θλίψη
ή από κάποια αναστημένη τρυφερότητα
λιμνών και φυλλωμάτων πίσω από χαμένα βήματα,
είμαι ντυμένος κουρνιαχτό και ήλιο
να κολαστώ πηγαίνω, ν' απομονωθώ για χρόνια.
..............................Πειραιεύς, Αύγουστος 1942

(μετάφραση: Θανάσης Κουτλής )


Luino

O Bιττόριο Σερένι, γεννήθηκε στο Λουίνο, μεγάλωσε στην Μπρέσκια και ακολούθως έζησε στο Μιλάνο όπου σπούδασε Ιταλική Λογοτεχνία. Κατά την διάρκεια των σπουδών του σύχναζε σε συντροφιά γνωστών ιταλών διανοουμένων και ήταν από τους πρώτους που αναγνώρισαν το μέγεθος του Αντόνιο Μπάνφι (1886-1957), του φιλόσοφου που η σκέψη του επηρέασε την Ιταλία μεταξύ των δύο πολέμων. Το 1941, αμέσως μετά την έκδοση της πρώτης ποιητικής του συλλογής Frontiera, ο Βιτόρριο Σερένι καλείται να υπηρετήσει τον ιταλικό στρατό κατοχής. Η παραμονή του στην Ελλάδα εμπνέει τον ποιητή:

Το κορίτσι της Αθήνας

Τώρα ή μέρα είναι ένας στεναγμός
Κι όλη η Αττική ένας ίσκιος
Κι όπως φωτίζει μια λάμψη τα θαμπά
Τζάμια που τρέπονται σε φυγή
Είναι το πρόσωπό σου που σπινθηρίζει εκεί κάτω
Από τον κύκλο της λάμπας που ανάβεις
Στην βραδινή εικόνα
Εδώ όμως,
Που ολοένα και αρτιότερα πέφτουν
Τα θηράματα του τελευταίου κυνηγιού
Ανάμεσα στα φυτά που ακολουθούν τα σύνορα
Αλλοίμονο! Το καθαρό
Σημείο των συλλαβών σου χαλάει
Σε στρεβλωμένα κυριλλικά μεταβάλλεται
Κι εσύ: πως σκοτεινιάζεις σιγά – σιγά...
[...]
Αργά ωριμάζει ο καρπός της εγκαρτέρησης
Πρώιμος για άλλους αλλά όχι για σένα
Despinis
Όποιος κοιμάται, κοιμάται στο ψηλό
Χιόνι εκεί πάνω ανάμεσα στους αγαπημένους νεκρούς
Εσύ ξυπνάς με τους νεκρούς και μιλάς για εκείνους
- θέλω μια σημαία
που να ηχεί το σπαραγμό μου
να αστράφτει από το κλάμα μου
θέλω μια χώρα όπου να είναι τραγούδι
ελαφρό, ο ύμνος που με καταπίεζε
από τα άγουρα χρόνια
όπου ο συναγερμός που όργωσε τις νύχτες
να επιστρέψει αλλαγμένος σε ηχώ
οίκτου, ελπίδας σεβασμού.-
έτσι απομακρυσμένοι ερχόμαστε ο ένας προς τον άλλον.
Και μερικές φορές μοιάζει
Να πορευόμαστε ζωηροί , Despinis, στον ήλιο
Που είναι ευχάριστος και στους ηττημένους
Μέσα σους κήπους της Αττικής
Και πρασινίζει ακόμη η ανάμνηση σου.

(Στρατιωτικό τραίνο Αθήνα - Μestre, φθινόπωρο 1942
- Βόρειος Αφρική, φθινόπωρο 1944)

(μετάφραση: Σωτήρης Παστάκας)

To δεύτερο βιβλίο του Βιττόριο Σερένι "Diario d'Algeria" κυκλοφορεί το 1947 και περιλαμβάνει ποιήματα που εμπνεύσθηκε από την αιχμαλωσία του στην Αλγερία και το Μαρόκο.

(δεν ξέρει τίποτα πια…)

δεν ξέρει τίποτα πια, υψηλός επάνω σε φτερά
ο πρώτος που έπεσε πρηνηδόν στην ακτή της Νορμανδίας
γι' αυτό κάποιος χτες βράδυ
μου άγγιζε τον ώμο ψιθυρίζοντας
να προσευχηθώ για την Ευρώπη
καθώς η NUOVA ARMADA
εμφανίζονταν στις ακτές της Γαλλίας
Απάντησα στον ύπνο μου: - είναι ο άνεμος
Ο άνεμος που φτιάχνει παράξενες μουσικές
Αν όμως ήσουν στ' αλήθεια εσύ
Ο πρώτος που έπεσε πρηνηδόν στην ακτή της Νορμανδίας
Προσευχήσου αν μπορείς, γιατί εγώ είμαι νεκρός
Για πόλεμο και για ειρήνη.
Αυτή είναι τώρα η μουσική:
Τα αντίσκηνα που χτυπάνε στα δοκάρια
Δεν είναι αγγέλων μουσική, είναι η μόνη
Μουσική που διαθέτω και μου φτάνει

(Νοσοκομείο στρατοπέδου 127, Ιούνιος 1944)

(μετάφραση: Σωτήρης Παστάκας)



Μετά τον πόλεμο εργάζεται ως δάσκαλος και ως κριτικός λογοτεχνίας στην Μilano Serra, το 1952 συνεργάζεται με την Pirelli και λίγα χρόνια αργότερα αναλαμβάνει καθήκοντα λογοτεχνικού διευθυντή στον εκδοτικό οίκο Mondadori, μια θέση που κράτησε μέχρι το θάνατό του.


Η μνήμη σου μέσα μου

Η μνήμη σου μέσα μου είναι μόνον
ένας ανάλαφρος θόρυβος από ποδήλατα
που ήσυχα πηγαίνουν εκεί όπου
το ύψος του απομεσήμερου κατηφορίζει
στο πιο φλογερό σούρουπο
ανάμεσα σε κιγκλιδώματα και σπίτια
και κατωφέρειες γεμάτες στεναγμούς
από παράθυρα ξανανοιγμένα στο καλοκαίρι.
Του εαυτού μου επιμένει μόνον
ένα μακρινό κλάμα από τρένα,
ψυχών που απομακρύνονται.

Κι εκεί πανάλαφρη πετάς,
χάνεσαι μες στο βράδυ.

(μετάφραση: Σωτήρης Παστάκας)

Το 1965 εκδίδεται το Gli strumenti umani και το 1981 κυκλοφορεί το τελευταίο του βιβλίο Stella variabile. Ο Βιττόριο Σερένι θεωρείται ιδρυτής του αυτοαποκαλούμενου ποιητικού ρεύματος Linea Lombarda, που δανείστηκε το όνομά του από μία ομώνυμη ποιητική ανθολογία που εκδόθηκε στο Βαρέζε το 1951. Σκοπός των ποιητών που το αποτελούσαν ήταν «να ξαναβρούν τον σίγουρο μίτο, διαλειπτικό ή υποκρυπτόμενο, για να αποκαταστήσουν τους χαμένους δεσμούς», να προσπαθήσουν δηλαδή να ανακτήσουν την σχέση μεταξύ ποίησης και πραγματικότητας, νοσφιζόμενοι την ιστορική πραγματικότητα χωρίς να εγκαταλείψουν την ερμητική ποίηση.



Μια επιστροφή

Στη λίμνη τα ιστία συγκροτούσαν
Ένα λευκό και πυκνό έπος
Η πνοή μου όμως δεν του ήταν πια αξία
Και δεν ήταν μια λίμνη άλλά ένας
Εκστατικός καθρέφτης του εαυτού μου,
Μια λεκάνη της καρδιάς.

= = = = =

(Μόνο το καλοκαίρι)

μόνον το Καλοκαίρι είναι αληθινό
και το φως του που σας σταθμίζει
και ο καθένας ας εύρει το αειθαλές
δέντρο , τον κώνο της σκιάς
το καθαρτήριο μακάριο νερό
κι η αράχνη που έπλεξε η πλήξη
ας μείνει πάνω στα κακούργα έλη
ένα σουδάρι ίριδας. Εκεί κάτω
είναι το στεφάνι κόκκινης σκόνης
και πένθιμο το τραγούδι των
γερμανών στρατιωτών στη χαμένη δύναμη.
Τώρα κάθε διαμαρτυρία σωπαίνει
Συμπαγές το κέλυφος της λήθης
Ο κύκλος τέλειος

(μετάφραση: Σωτήρης Παστάκας)



= Τα ποιήματα σε μετάφραση του Σωτήρη Παστάκα είναι από το προσωπικό του site: "Ποιείν"

Εικόνες και εξώφυλλα βιβλίων: www.diariodipoesia.it, www.braidense.it,www.liberonweb.com,
www.inpressbooks.co.uk, www.ipgbook.com
Φωτογραφίες: www.liceoarnaldo.it, www.ilnarratore.com

32 ~ Μισέλ Βόλκοβιτς: Aγάπησα μια διαφορετική Ελλάδα

Michel Volkovitch (1947)

από τον έρωτα στην τρυφερότητα

«Γνώριζα την Ελλάδα μέσω των γνωστών στερεοτύπων - αρχαία, θάλασσα και γαλάζιος ουρανός... Το 1978, ουσιαστικά κατά τύχη και χωρίς να έχω κάνει σπουδές αρχαίων ελληνικών, άρχισα να μαθαίνω ελληνικά. Εκείνο που αγάπησα αμέσως ήταν μια διαφορετική Ελλάδα, μια χώρα που είχε και χειμώνες, γωνίες άσχημες ή θλιβερές, αλλά κι ένα παρελθόν συχνά τραγικό, με μυστικά και μια δική της κρυφή όψη. Στην αρχή την ερωτεύτηκα υπερβολικά, την εξιδανίκευσα. Έπειτα ηρέμησα κάπως, κι έγινα πιο επιρρεπής στα μειονεκτήματα, η τρυφερότητα όμως έμεινε. Όπως βλέπετε μιλάω γι αυτήν σαν να πρόκειται για άνθρωπο! Η αγαπημένη μου πόλη, άλλωστε, η Θεσσαλονίκη, είναι για μένα ένα ζωντανό πλάσμα.» - Περιοδικό "Φράση" τ.6, Ιούνιος 2003


Γιάννης Σταύρου - Κυριακάτικος περίπατος, Θεσσαλονίκη

Ο Μισέλ Βόλκοβιτς ζει στο γνωστό προάστιο Σέβρ του Παρισιού, εκεί όπου πριν 86 χρόνια υπογράφηκε η περίφημη βραχύβια συνθήκη. Διδάσκει Αγγλικά σε λύκειο και είναι μεταφραστής Ελληνικών και συγγραφέας.

«Μεταφράζει και γράφει όπως θα έστελνε μια επιστολή», λέει η Ελένη Καρρά που του πήρε την συνέντευξη για την "Φράση". Και αυτό αποτελεί μια εύστοχη περιγραφή της μεταφραστικής, πρωτίστως, και της συγγραφικής, δευτερευόντως, δραστηριότητάς του. 'Εχει μεταφράσει στα Γαλλικά πολλούς και σημαντικούς έλληνες ποιητές και πεζογράφους, ελληνικό θέατρο και τραγούδι. Από τον Σεφέρη και τον Ελύτη μέχρι τα ρεμπέτικα του Βαμβακάρη, του Παπαϊωάννου και του Τσιτσάνη.

"1981. Ο Τομ, αμερικανός φίλος μου, είναι ερωτευμένος με την Ελλάδα. Λατρεύει όσο κι εγώ τους ποιητές της, τη λαϊκή μουσική της, τα ρεμπέτικα τραγούδια της. Ζει ψηλά στην Θεσσαλονίκη και από το μπαλκόνι του βλέπουμε όλη την πόλη να κατηφορίζει στην θάλασσα. Είναι εκεί, κάτω, που πριν σαράντα χρόνια ο νεαρός Τσιτσάνης έπαιζε και τραγουδούσε τα τραγούδια του" γράφει σε ένα άρθρο του που δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2004 στο περιοδικό Le nouveau recueil (τ.71)"

Και είναι βέβαιον πως όταν ο Βασίλης Τσιτσάνης έγραφε, εν έτει 1948, έναν γαλλικό στίχο - το Σερσέ λα φαμ στο ομώνυμο τραγούδι του, δεν φανταζόταν ότι μετά από χρόνια, κάποιος νέος άνδρας που ρέμβαζε στο θεσσαλονικιώτικο μπαλκόνι θα μετέφραζε όλους τους στίχους του στα γαλλικά:

Quand le mal d'amour nous tombe dessus comme une tornade
quand on ne bosse plus qu'on ne rentre plus et qu'on se balade
quand on choisit la vie de voyou la rigolade
et que tous les jours pour nous la faim est au programme
cherchez la femme
cherchez la femme.

= = = =

Το 2000 κυκλοφορεί στην Γαλλία, από τον εκδοτικό οίκο Poésie/Gallimard, η ανθολογία του με 40 σύχρονους έλληνες ποιητές. Για το βιβλίο του αυτό λέει στην Ελένη Καρρά: Οι οκτώ εξ αυτών δεν είχαν ποτέ μεταφραστεί στα γαλλικά, αλλά και οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους είχαν μεταφραστεί με τρόπο υπερβολικά "ελιτίστικο".

Στην τελική επιλογή, βέβαια, αναγκάστηκα να αφαιρέσω ορισμένους εξαιρετικούς ποιητές, επειδή είχα περιθώρια να φιλοξενήσω μόνον 40. Φυσικά μια ανθολογία δεν μπορεί ποτέ να ικανοποιήσει επαρκώς τους πάντες, αλλά σε γενικές γραμμές η επιλογή μου έτυχε συμπαθητικής υποδοχής. Περίμενα θύελλες αντιδράσεων, αλλά διαψεύσθηκα. Κανείς δεν με χαστούκισε! Ούτε και ο ελληνικός Τύπος με έβρισε! Αχ, πάει κι η Ελλάδα, χάλασε...

Ελένη Καρρά: Tι πιστεύετε για την σύγχρονη ελληνική πεζογραφία και ποίηση;

Μισέλ Βόλκοβιτς: Η ποίηση, ιδιαίτερα με την ποιότητα και την ποικιλία της, κυριολεκτικά με μαγεύει. Αλλά και η πεζογραφία είναι πολύ καλή σήμερα, βλέπω να εκδίδονται κάθε χρόνο τουλάχιστο πέντε έξι πολύ καλά μυθιστορήματα. Πολλά εξ αυτών επίσης είναι γραμμένα από γυναίκες, κάτι που χαροποιεί ιδιαίτερα τον παθιασμένο φεμινιστή που έχω μέσα μου.

Ε.Κ.: Θέλετε να εκδοθούν τα έργα σας στην Ελλάδα;

M.B.: Ένα απόσπασμα από τις "Μοναχικές Μεταφορές" έχει δημοσιευθεί στο περιοδικό "Η Λέξη". Εκείνο που εύχομαι, όμως, δεν είναι να μεταφραστούν τα δικά μου έργα, αλλά να υπάρξουν συγγραφείς που θα εμπνευσθούν από το θέμα των βιβλίων μου, γιατί επαίρομαι ότι έχω γράψει χρήσιμα κείμενα. Θα ήθελα ένας έλληνας συγγραφέας να περιδιαβεί στα αθηναϊκά προάστια και να καταθέσει την περιηγητική του αφήγηση στην οποία και θα αναδείξει την κρυμμένη ομορφιά και γοητεία των περιοχών που ο κόσμος γενικά περιφρονεί. Πιστεύω ότι είναι ζωτικής σημασίας να αναζητήσουμε την ομορφιά που κρύβεται γύρω μας. Θα ήθελα ένας άλλος συγγραφέας να γράψει ένα αντίστοιχο του Verbier (Ρηματολογίου), δηλαδή μια συλλογή από αποσπάσματα λογοτεχνικών κειμένων που θα τα έχει ταξινομήσει και σχολιάσει, με σκοπό να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη για να τον βοηθήσει να γράφει αλλά και να διαβάζει πιο σωστά.

= = = =

Michel Volkovitch:LE POÈTE DE L'ANNÉE

Aslànoglou ou la solitude.

Les 150 poèmes qu'Aslànoglou nous a laissés, presque tous très brefs, forment une seule et longue élégie sur les amours perdues ; l'être aimé, ce fantôme à qui le poète perpétuellement s'adresse, n'est plus là, et sans doute plus de ce monde ; l'amour n'existe qu'au passé, le bonheur fut un bref âge d'or, le présent n'est que douleur, le futur ne sera que néant.

DÉSERT
Il a beaucoup neigé
ce soir sur la ville
Amours et cristaux
volent dans la nuit
Où poser ma tête
pour contempler le silence des arbres
pour aimer
Où poser ma tête

Nìkos-Alèxis Aslànoglou

= = = =


Link: Michel Volkovitch (personal site)

Πίνακες: www.yannisstavrou.gr και sevres-pratique.com
Φωτογραφίες: littera05.free.fr και genesis.ee.auth.gr
Εξώφυλλα βιβλίων, στίχοι: www.lacentral.com και
από το προσωπικό site του Michel Volkovitch
Συνέντευξη: Περιοδικό "Φράση" τ.6, Ιούνιος 2003